Mitoloji tarihte çok önemli bir yere sahiptir. Milletlerin ve farklı insan gruplarının geçmişleri hakkında bizlere çok şeyler söyler. Pek çok mit ağızdan ağıza yayılmıştır.
Yani tarihin büyük bir bölümünde yazıya dökülmeden sadece söylentiler halinde nesilden nesile aktarılmıştır. Bu yüzden de pek çok mitin doğruluğu hakkında şüpheler vardır.
Zaten bu yüzden de mitolojiler genelde insan üstü ya da gerçek olması pek mümkün olmayan pek çok öğe ve olayla doludur.
Peki; mitoloji nedir?, Türk mitolojisindeki en önemli 5 tanrı kimlerdir? gelin birlikte inceleyelim.
Mitoloji Nedir?
Mitoloji kısaca efsaneleri inceleyen bilim dalı demektir. Yani buradan da anlaşılacağı üzere anlatılanların büyük çoğunluğu efsane statüsündeki şeylerden ibarettir.
Bir başka bağlamda da bu efsanelerin ve eski masalların toplandığı sayfa topluluklarına da mitoloji deniliyor. Bu anlamda efsaneler bilimi diye de bilinmektedir.
Mitler her millete ve gruba özel gelişmişlerdir. Yani her milletin kendi geçmişini gururla anlattığı ve zaferlerinin yer aldığı mitleri bulunmaktadır.
Mitler çoğu zaman, savaşları, dini geçmiş, yeni devlet kurma ya da sürgünden kurtulma gibi konuları işlemektedirler. Peki; Türk mitolojisi nedir? hemen onu da açıklayalım.
Türk Mitolojisi Nedir?
Türk mitolojisi de en az yunan mitolojisi kadar ilginçtir. Modern popüler kültürde en çok bilinen ve anlatılan mitler yunanlara ait olsa da Türk mitolojisinin de farkında olmamız gerekmektedir.
Türk mitolojisinde pek çok yaratık, hayvan, tanrı ve olağanüstü olaylarla doludur. Lakin türkler, islamiyete geçtikten sonra eski hayatlarını ve tanrılarını toptan unutmuşlardır ve islamiyeti her şeyiyle beraber kabul etmişlerdir.
Bu yüzden şimdilerde çok az kişinin eski türk mitolojisinden haberdar olması normaldir. Mitlerden ayrı olarak birçok türk destanı da vardır. Bunlar mitler kadar doğaüstü olmasa da gerçeklikleri hala sorgulanmaktadır.
Bu destanların en önemlileri: “Bozkurt destanı”, “Ergenekon destanı”, “Oğuz destanı”, “Manas destanı” ve “Alp er tunga destanı”dır.
Türk Mitolojisindeki En Önemli 5 Tanrı
Kayra Han
Kayra han en önemli Türk tanrılarından birisidir. Altay Türklerinin inanışına göre kayra han gökyüzündeki en görkemli tanrıdır ve 17 katta yaşar. Bunu yunan mitolojisindeki “Zeus” gibi de düşünebiliriz. Çünkü kayra han yaratıcı ve en büyük tanrıdır.
Bu anlamda diğer tanrıların da yaratıcısı olduğuna inanılır. Genel inanışa göre, evreni o yaratmıştır.
Dünyaya gelip 9 tane dalı olan bir ağaç dikmiştir. Bu ağacın boyunun göklere kadar uzadığı söylenir. 9 dalından 9 ayrı insan doğmuş ve bu insanlığın atası olarak 9 boyun başlangıcı sayılırlar.
Kayra Han’ın 4 tane çocuğu olduğu bilinir. Bunlar: “Mergen”, “Kızahan”, “Yer tanrısı” ve “Ülgen”dir. Ayrıca tanrıların efendisi olduğu için çok fazla tasvirine yer verilmemiştir.
Erlik Han (Kötülük Tanrısı)
Erlik han diğer tanrılar tarafından cezalandırılmış ve cehenneme(yer altı) gönderilmiştir. O da aslında bir tanrıdır ve gök tanrının da oğludur.
Çoğu zaman kötülük tanrısı olarak tasvir edilir. Bundan dolayı da her zaman kötü ruhlarla beraber anılır. İşlediği bir suçtan dolayı yer altına sürgüne gönderildiği kaynaklarda yazmaktadır.
Mitolojide çoğu zaman karşıtlıklardan yararlanılır. Yani iyi bir tanrının karşısında her zaman kötü ruhlu bir varlık vardır. Erlik han da bu kötü ruhları ve kötülüğü ifade eder.
Basitçe anlatmak gerekirse yunan mitolojisindeki “Hades” ile eşdeğerdir diyebiliriz. Bu anlamda şamanizm geleneğinde de kötülükle anılmaktadır. Bilinenlere göre gümüş bir tahtta oturur ve kocaman bir boğaya biner.
Umay Ana
Umay ana Türk mitolojisindeki en önemli kadın tanrılardan biridir. Görevi ise hayvan ve çocukları koruyup gözetmektir. Yapılan arkeolojik çalışmalarda üç boynuzlu olarak tasvir edilmiştir. Diğer kaynaklarda da beyazlara bürünmüş bir kadın olarak da çizilmiştir.
Aynı zamanda kanatlarının da olduğu görülmektedir. Bütün bu özellikleriyle beraber, göklerden gelen ve insanlara yardım saçan bir tanrıça olarak tanınmıştır.
Yayık Han
Yayık han yeryüzündeki ırmaklar, göller ve denizlerden sorumludur. Bu yönüyle yunan tanrısı “Poseidon” ile benzerlikleri bulunmaktadır.
Onun 17 nehirin birleştiği yerde yaşadığı söylenir. Ana özelliği sulara hükmetmek olsa da rüzgara ve hava olaylarına da gücünün eriştiği söylenir.
Kötülüğün karşısında duran iyi bir tanırıdır. Değişik ejder şekillerine bürünebilmektedir. Yeryüzüne indiği zaman da etrafında sular saçmaktadır. Büyük şaman geleneklerinde de önemli bir yere sahiptir.
Kızagan Han
Kızagan han kaynaklarda savaş tanrısı olarak gösterilmektedir. Ordulara kumandanlık etmekte ve savaşları yönetmekte ustadır.
9. Semada oturduğu zannedilmektedir. Bir deveye bindiği söylenmektedir. Bir at yerine deveye binmesi pek çok insan için büyük şaşkınlık kaynağıdır.
Türk efsanelerinde savaşlara çokça yer verilmektedir. Bundan dolayı da kızagan han pek çok büyük Türk destanında yer almaktadır. Görünüşüyle de çok tecrübeli bir askeri andırmaktadır.
