Okuyuculara duygu ve düşüncelerin estetik bir şekilde aktarımını sağlayan edebiyat içerisinde şiirin yeri çok ayrıdır. Çünkü kelimeleri hayaller ve düşler ile perçinler.
Hayatın farklı boyutlarını beslerken derinlik kazandırır. Bunun yanında bu edebi ürün birçok örnekler içeren farklı türlere sahiptir.
Dolayısıyla oldukça zengindir. İşte didaktik şiir de bu türlerden biridir. Bu şiir türü her ne kadar köklü bir tarihe sahip olsa da özellikleri konusunda herkes bilgi sahibi değildir.
İşte bu yazımızda didaktik şiir nedir? özellikleri ve örnekleri hakkında bilgilere yer vereceğiz. Öncelikle bu şiir türünün ne olduğunu açıklayarak başlayalım;
Bu arada; Makale ve Tez Farkı Nelerdir? 10 Ayrı Makale ve Tez Farkı başlıklı içeriğimize de göz atabilirsiniz.
Didaktik Şiir Nedir?
Didaktik şiir nedir? diye açıklamadan önce şiiri tanımlayalım.
Şiir; edebi türler arasında en eskisidir. Dolayısıyla insanlık tarihi boyunca toplumların hayallerini, düşlerini, duygu ve düşüncelerini etkili bir biçimde aktarma da önderlik etmiştir.
Özetle, yazan ve duyanda birçok farklı duygu dalgalanmasına neden olan estetik bir yazı türüdür. Nitekim farklı zamanlarda yazılmış birçok örneğine rastlamak mümkündür.
Türk edebiyatını oluşturan beş şiir türü vardır. Bunlar;
- Dramatik şiir,
- Pastoral şiir,
- Didaktik şiir,
- Lirik şiir,
- Epik şiir.
Bunlar arasında didaktik şiir; bir alanda bilgi ve öğüt vermek amacıyla yazılmış bir türdür.
İşte bu amaçla sanatın güzel taraflarını öğretir ve ahlaki açıdan okurlarına ders verir. Nitekim diğer şiir türlerine göre kuru bir anlatımı vardır. Yani duygusal değillerdir.
Kelime olarak ise Yunanca Didaktikos’tan gelmektedir.
Özet olarak didaktik şiir belirli bir konu ve düşünceyi vurgularken aynı zamanda öğüt, ahlaki ders ve bilgi veren bir şiir türüdür.
Didaktik Şiirin Özellikleri
Her şiir türünün kendine has özellikleri vardır. Nitekim o özellikler sayesinde diğerlerinden ayrılır.
Türk edebiyatında birçok şairimiz tarafından yazılan didaktik şiirin özelliklerini sıralamak gerekirse;
- İlk örnekleri Yunan edebiyatında bulunan bir türdür.
- Bu şiir türünde duygular ikinci plandadır. Dolayısıyla daha kuru bir dili vardır.
- Sanatsallıktan uzak olarak kaleme alınan edebi eserlerdir.
- Öğretici mahiyette yazılan şiirlerdir.
- Fabl ve manzum hikayelerde bu şiir türü içerisinde yer almaktadır.
- Edebiyatımızda kullanılan “ta’limi” terimi bu şiir türü yerine geçmektedir.
- Okurlara aktarımı düz yazı şeklindedir. Ancak kafiye ölçülerine göre kaleme alınır.
- Çünkü bu şekilde daha fazla akılda kalır.
- Diğer şiir türlerine göre daha sade bir dille yazılır.
- Bu şiir türünü yazan şairin illa yazdığı konu hakkında uzman olması gerekmez.
- Ancak bilgi sahibi olması şarttır.
- Şiirin hacmi anlatılmak istenen içeriğine göre değişir.
Edebiyatımızda ahlaki ve dini şekilde kaleme alınan şiirler de didaktik şiir türü içine girmektedir. Bunun yanında satirik şiir olarak da anılan yergi/ hiciv türü şiirlerde bu türe girmektedir.
Didaktik Şiir Temsilcileri Kimlerdir?
Didaktik şiir nedir ve özellikleri hakkında bilgi verdikten sonra bu türün temsilcilerine bir göz atalım.
Türk edebiyatında bu şiir türü üzerine yazılmış birçok örnek vardır. Felsefi ve bilgi içeren bu şiir türünde öne çıkan şairlerimizi şu şekilde sıralayabiliriz;
- Ziya Gökalp,
- Tevfik Fikret,
- Ziya Paşa,
- Nabi,
- Aşık Paşa,
- Edip Ahmet Yükneki,
- Yusuf Has Hacip,
- Yunus Emre,
- Fazıl Hüsnü Dağlarca,
- Karacaoğlan,
- Aşık Veysel,
- Orhan Veli Kanık,
- Neyzen Tevfik,
- Fuzuli,
- Cevdet Kudret.
Her şairin kendine has bir tarzı bulunurken okuyucu kitleleri de haliyle farklıdır. Birbirinden değerli bu şairlerimizin bu şiir türünde birden fazla şiirine rastlamak mümkündür.
Didaktik Şiir Örnekleri
Yapı itibariyle şiire benzese de dil itibariyle şiire benzemeyen didaktik ile ilgili birçok örnek bulunur. Bunlardan birisi de; Ziya Paşa’nın Terkib-i Bend‘idir.
Terkib-i Bend’in ilk dörtlüğü ise şu şekildedir;
- Sâkî getir ol bâdeyi kim mâye-i cândır,
Ârâm-dih-i akl-ı melâmet-zedegândır. - Ol mey ki olur saykal-ı dil ehl-i kemâle,
Nâ-puhtelerin aklına bâdî-i ziyândır. - Bir câm ile yap hâtırı;
zîrâ dil-i vîrân, Mehcûr-ı harâbât olalı hayli zamandır. - Sâkî! İçelim aşkına rindân-ı Hudâ’nın,
arindân-ı Hudâ vâkıf-ı esrâr-ı nihândır.
Günümüz türkçesi ile de şu şekildedir;
- Ey saki, o şarabı getir ki canın mayasıdır.
Ayıplanmış kimselerin aklına rahatlık, huzur verendir. - O mey ki olgun kimselerin gönlüne cila olur.
(Lakin) acemilerin, pişmemiş kimselerin aklına ziyanlık verir. - Bir kadeh ile gönlümü yap;
gönlüm meyhaneden hayli zaman uzak kaldığı için virandır. - Ey saki, Allah yolunda olanların aşkına içelim!
(Çünkü) Allah yolunda olanlar, gizli kalmış sırları bilenlerdir.
Farklı amaçlarla kaleme alınan didaktik şiir örneklerinden en fazla bilinenler arasında şunlar yer almaktadır;
- Haluk’un Defteri – Tevfik Fikret
- Sabah Olursa – Tevfik Fikret
- Sevincin Yarısı – Melih Cevdet Anday
- Kutadgu Bilig – Yusuf Has Hacip
- Terkib-i Bend – Ziya Paşa
- Karga ve Tilki – Orhan Veli Kanık(La Fontaine Tercüme)
- Gazel – Fuzuli
- Dörtlükler – Neyzen Tevfik
- Şermin – Tevfik Fikret
- Garipname – Aşık Paşa
- Dinle Sana Bir Nasihat Vereyim – Karacaoğlan
- Kitabım – Fazıl Hüsnü Dağlarca
- Beni Hor Görme Arkadaş – Aşık Veysel
- Dinle Vatandaş– Yunus Emre
Bu şiir çeşidine dair ilk örneklerden biri olan Kutadgu Bilig, Karahanlılar döneminde yazılmış ve devlet yönetimini aktaran bir örnektir.
Binlerce beyitten oluşan bu eşsiz yapıt bir devletin yönetiminde aklın kullanılmasına dair bilgiler vermektedir.
Didaktik Şiir Nedir? ve Örnekleri Nelerdir? bu içeriğimizin sonuna gelmişken, sizlere tarihi Antik Yunan’a uzanan bu edebi tür hakkında bilgi vermeye çalıştık.
Bu türe ait şiirlerin örneklerini inceleyebilir, böylelikle aktarmak istediği duygu, düşünce ve konuyu daha iyi bir şekilde özümleyebilirsiniz.
