Bina temeli, bir binanın yükünü zemine doğru ileterek, binanın stabilitesini ve güvenliğini sağlamak için inşa edilen yapı elemanıdır. Temel, bina yapımının en önemli aşamalarından biridir ve binanın dayanıklılığı için kritik öneme sahiptir.
Bina temeli genellikle zemine doğrudan oturtulur ve binanın yükünü taşıyan tüm yapı elemanlarına dengeli bir şekilde dağıtır.
Temelin boyutu, binanın ağırlığına, zemin türüne, bina tipine ve yerel yapı yönetmeliklerine bağlı olarak değişebilir. Temeller çeşitli şekillerde inşa edilebilir ancak en yaygın şekli betonarme temellerdir.
Bina Temel Çeşitleri Nelerdir?
Bina temel çeşitleri genel olarak yüzeysel temeller ve derin temeller olmak üzere iki ana kategoride incelenebilir. Tabi bu kategoriler de zemin özellikleri, yapı türleri ve inşa şekline göre alt gruplara ayrılmaktadır.
İstanbul gibi yapıların ve deprem riskinin en fazla olduğu illerimizde, kritik öneme sahip olan bina temel çeşitlerini alt başlıklar halinde detaylıca aşağıda açıklayacağız.
Yüzeysel Temeller
Yüzeysel temeller, bina yapısı ve yükünü zemin yüzeyine yakın bir yerde güvenle taşımak için kullanılan bina temel çeşitlerinden biridir.
Bu temeller genellikle kuru ve sulu zeminlerde kullanılabilirler ve don seviyesi altına kadar inilerek inşa edilirler.
Yüzeysel temeller, kendi içinde farklı tiplere ayrılır. Bunlar duvar altı temeli, tekil temel, sürekli temel ve radye temel olarak sıralanabilir.
Her bir tip, farklı yapısal ihtiyaçlara göre tercih edilir ve şu özelliklere sahiptir:
1.) Duvar Altı Temeli
Bu tip temel, duvarın altında, binanın ağırlığını taşımak için kullanılan ve binanın çevresinde bir hendek kazılarak inşa edilen bir betonarme yapıdır.
2.) Tekil Temeller
Bu tip temel, her bir direğin altına inşa edilen betonarme bir yapıdır.
Her bir direğin ağırlığını tek tek taşıyan bu temel tipi, özellikle kolonlu yapılar için kullanılır.
3.) Sürekli Temeller
Bu tip temel, binanın tüm yükünü taşıyan tek bir betonarme yapıdır ve genellikle düz bir zemine inşa edilir.
Sürekli temeller, binanın yükünü daha dengeli bir şekilde taşıyarak, binanın daha stabil olmasını sağlar.
4.) Radye Temeller
Bu tip temel, binanın tüm taban yüzeyine yayılan bir betonarme plakadır.
Ülkemizde sıkça tercih edilen radye temeller, düşük taşıma kapasiteli zeminlerde kullanılan ve bina yükünü zemine daha dengeli bir şekilde dağıtan bina temel çeşitlerinden birisidir.
Derin Temeller
Bir diğer bina temel çeşitlerinden birisi de derin temellerdir.
Bunlar zeminin sağlam tabakalarının çok derinlerde olması durumunda kullanılan temel çeşitleridir. Bu tür alanlar, yüzeyden daha derin noktalara inşa edilerek yapı yüklerini sağlam tabakalara aktarır.
Ayak temel, kazıklı temel ve kesonlar, derin temellerin en yaygın kullanılan tipleridir.
Ayrıca zemin içerisinde kullanılabilir hacimler oluşturma avantajına da sahiptirler ve bu nedenle bazı durumlarda tercih edilirler.
Derin temellerin genel olarak 3 ana tipi vardır. Bu tipler ve özellikleri şu şekilde özetlenebilir:
1.) Ayak Temel
Bu tip temel, betonarme bir kolonun altına yerleştirilen bir beton bloktur.
Ayak temelleri, özellikle yüksek binalarda kullanılır ve binanın yükünü daha derinlere doğru taşıyarak, binanın daha stabil olmasını sağlar.
2.) Kazıklı Temel
Binanın yükünü taşımak için zemine çakılan çelik veya beton kazıklarla inşa edilir.
Kazıklı temeller, zayıf taşıma kapasiteli zeminlerde kullanılan ve binanın yükünü daha derinlere doğru taşıyan bir temel tipidir.
3.) Kesonlar
Kazıklı temel gibi zayıf taşıma kapasiteli zeminlerde kullanılır.
Keson temelleri, zeminin altındaki çürük materyalleri çıkararak, daha sağlam bir zemine yerleştirilen betonarme kutulardır.
Bina Temeli Nasıl Olmalıdır?
Bir bina temelinin nasıl olması gerektiği, yapılan binanın büyüklüğüne, ağırlığına, zemin özelliklerine ve yerel inşaat yönetmeliklerine bağlıdır.
Ancak bina temeli nasıl olmalıdır? diye merak ediyorsanız bir bina temeli aşağıdaki özellikleri taşımalıdır:
- Yüksek taşıma kapasitesine sahip olmalıdır.
- Yapının ağırlığına uygun boyutlarda ve kalınlıkta olmalıdır.
- Yapının yer aldığı zeminin taşıma kapasitesine uygun olarak tasarlanmalıdır.
- Temel, yüzeye değil, don seviyesi altına oturtulmalıdır.
- Temel malzemesi, zemin özelliklerine uygun olarak seçilmelidir.
- Temelin yalıtımı, su yalıtımı ve drenajı düzgün bir şekilde yapılmalıdır.
- Temel, bina yapımından önce zemin etüdü yapılarak uygun şekilde tasarlanmalıdır.
Bir bina temeli, yapıların en önemli yapısal öğelerinden biridir.
Doğru bir şekilde tasarlanmamış veya inşa edilmemiş bir temel, bina yapısının stabilitesini ve güvenliğini tehlikeye atabilir. Bu nedenle, bina temelleri, zemin özellikleri ve bina yüklerine uygun olarak tasarlanmalı ve inşa edilmelidir.
Yapılan binaların yüksek taşıma kapasitesine sahip, uygun boyut ve kalınlıkta, yüzeye değil don seviyesi altına oturtulmuş, uygun temel malzemesiyle inşa edilmiş olması ve düzgün bir şekilde yalıtım, su yalıtımı ve drenajı yapılmış olması gerekir.
Doğru bir temel tasarımı, binanın uzun ömürlü ve güvenli bir şekilde kullanılmasını sağlar.
